وزیر خارجه ایران نطق از پیش آماده شدهاش را به روی میز گذاشت و خطاب به دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس گفت که جزایر سهگانه ایرانی در خلیج فارس جزء جدانشدنی خاک ایران است. کمال خرازی وزیر خارجه ایران گرچه میزبان 54 وزیر خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی بود اما به هنگام افتتاح این نشست در خرداد 82 در تهران چنان برافروخته شد که از پشت تریبون به پاسخگویی پرداخت و از «عبدالرحمان العطیه» دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس که به عنوان میهمان در اجلاس تهران شرکت کرده بود خواست، حالا که مقامهای کشورهای اسلامی دور هم جمع شدند برای وحدت جهان اسلام کاری شود نه اینکه صحبتهای اختلافبرانگیز دوباره مطرح شود.
اما حادثه به شکل دیگری در حال رقم خوردن بود. مقامهای کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس اینک نه در پایتختهایشان که در تهران با کلمه «گلف» از خلیج فارس یاد میکردند و در پایتخت ایران سخن از جزایر اشغال شده میگفتند. برخورد تند وزیر خارجه ایران با این رفتار در تهران گرچه تاثیری موقتی داشت اما گویی دیپلماتهای ایران به این موضوع دیگر عادت کرده بودند. مورد اعتراض قرار نگرفتن اقدام تازه مجله نشنالجئوگرافیک در قرار دادن عنوان فرعی برای خلیج فارس که همان خلیج عربی جعلی است از طرف وزارت خارجه ایران شاید اینگونه توجیه شود که این موسسه خصوصی است و دولتها در آن نقشی ندارند تا دولت ایران مسئولان آن را مورد سئوال قرار دهد اما هرچه باشد عنوانی جعلی در کنار نام خلیج فارس در حال ثبت است تا در تیراژی وسیع و مخاطبی فراوان گامبهگام زمینه محو نام خلیج فارس را فراهم کند.
بریتانیاییهای سیاس
اصطلاح «خلیج عربی» برای اولینبار از طرف یک دیپلمات بریتانیایی در منطقه خلیج فارس عنوان شد. «سرچارلز بلگریو» که بیش از سه دهه نماینده سیاسی دولت بریتانیای کبیر در خلیج فارس بود پس از مراجعت به لندن در سال 1345 هجری خورشیدی کتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد و در آن برای نخستین بار عنوان تازه و جعلیای به خلیج فارس داد. چارلز بلگریو در کتاب خود ادعا کرده بود که اعراب علاقهمندند خلیج فارس را خلیج عربی بنامند. نقل است که بلافاصله پس از انتشار کتاب «ساحل دزدان» نامی که پیشتر به سواحل جنوبی خلیج فارس اطلاق میشد استفاده از اصطلاح جعلی خلیج عربی در مطبوعات منطقه آغاز شد و پس از چندی در مکاتبات رسمی کشورهای حاشیه خلیج فارس «Arabian Gulf» به جای «persian Gulf» نشست.
دولت ایران در همان زمان گرچه در قبال این عمل واکنش نشان داد و از قبول محمولههایی که نام «خلیج عربی» را به خود داشت خودداری کرد اما دیپلمات بریتانیایی کار خود را کرده بود و اعراب با واژه تازهای آشنا شده بودند که به جنگ لفظی عرب و عجم دامن میزد.
موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
خلیج فارس شیار هلالی شکلی که بیش از یک چهارم ذخایر فسیلی جهان را در خود دارد و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند و آبهای آزاد راه مییابد طولی نزدیک به 900 کیلومتر و پهنایی نزدیک به 240 کیلومتر دارد. این خلیج در کشاله و چینخوردگیهای پست و فرو افتاده جنوب زاگرس پدید آمده است. خلیج فارس و کشورهای ریز و درشت پیرامون آن نزدیک به یک 10 درصد از گستره 44 میلیون کیلومترمربع قاره آسیا را در برمیگیرد.
خلیج فارس به مثابه یک راه آبی و دریایی از آغاز تاریخ موقعیت برجسته سیاسی داشته است و به نوعی خاستگاه تمدنهای بزرگ خاور باستان با پیشینهای چند هزار ساله است. از قرنها پیش عیلامیان از بندر بوشهر و جزیره خارک برای سکنا و کشتیرانی و حکمفرمایی بر سواحل خلیج فارس و بازرگانی با هند غربی و دره نیل استفاده میکردند.
«کوین توس کوروسیوس روفوس» مورخ رومی که در قرن اول میلادی میزیسته این دریا را دریای پارس یا آبگیر فارس خوانده است. پیش از استقرار آریاییها بر فلات ایران، آشوریان این دریا را که به کتیبههای خود با نام «نارمرنو» که به معنی «رود تلخ» است یاد کردهاند و بنابر اسناد تاریخی این کهنترین نامی است که به خلیج فارس اطلاق میشده است. در کتیبههایی که از داریوش در تنگه هرمز نیز یافت شده، عبارتی پیرامون دریایی که از «پارس رود» سرچشمه گرفته است به چشم میخورد. «هکاتیوس هلطی» از علمای قدیم یونان و ملقب به پدر جغرافیا در سال 475 قبل از میلاد اگرچه از «بحر احمر» و خلیج عرب نام برده اما از دریای پارس نیز استفاده کرده است. کارشناسان مسایل تاریخی معتقدند که خلیج عرب همان دریای سرخ یا اریتره امروزی است و نه خلیج فارس. امروزه در میان آثار اعراب نیز بحر فارس به فراموشی سپرده شده و از ترکیب خلیج فارس استفاده میشود. معروفترین دایرهالمعارف دنیا یعنی المنجد که سند قاطعی برای مراجعه است از ترکیب خلیج فارس بهره برده است. از سوی دیگر دلایل و مستندات حقوقی معتبری نیز درباره اصالت نام خلیج فارس وجود دارد که به قرن 16 میلادی بازمیگردد. طی سالهای 1507 تا 1560 در کلیه موافقتهایی که پرتغال، اسپانیا، بریتانیا، هلند، فرانسه، آلمان با دولت ایران داشتند حتی در متون عربی نیز از عبارت «خلیج الفارسی» و در متن انگلیسی «پرشین گلف» استفاده شده است. از جمله این اسناد سند استقلال کویت است بین امیر این کشور و نمایندگان بریتانیا که اینچنین آغاز میشود: «حضرت صاحب الفخامه الفخیم السیاسی لصاحبه اجلاله من الخلیج فارسی المحترم...» این سند توسط عبدالسالم الصباح نیز امضا شده است.
سازمان ملل چه میگوید
تاریخدانان میگویند که از آغاز قرن بیستم که نام خلیج فارس بیش از دریای فارس مورد استفاده قرار گرفت، این ذهنیت را ایجاد کرد که دریای پارس نامی کهن است و خلیج فارس نامی تازه که جانشین آن شده است. استدلال اعراب هم شاید این باشد که اگر دریای پارس به خلیج فارس تغییر کرده پس میتواند به خلیج عربی نیز بدل شود اما سازمان ملل متحد در این زمینه مرجع است. سازمانی که 22 کشور عربی و حاشیه خلیج فارس نیز عضو آن هستند تا به حال دو بار نام تاریخی و اصیل این آبراه را «خلیج فارس» اعلام کرده است.
سازمان ملل متحد اولین بار طی یادداشت unaDQ/311 به تاریخ پنجم مارس 1971 و بار دوم طی یادداشت unla4.5.8.2 مورخ دهم اوت 1984 نام رسمی دریای جنوبی ایران و شرق شبهجزیره عربستان را خلیج فارس اعلام کرد. کنفرانس سالیانه سازمان ملل درباره هماهنگی در مورد نامهای جغرافیایی نیز هر سال بر نام خلیج فارس تاکید کرده است.
واکنش دولت ایران
اینک در واپسین اقدام، نشریه نشنالجئوگرافیک که یکی از معتبرترین اطلسهای جهان را منتشر میکند در تصحیح تازهای از این اطلس در کنار نام خلیج فارس، خلیج عربی را نیز گنجانده تا به استدلال مسئولان این اطلس برای جستوجوگران اینترنتی که «خلیج عربی» را کلید واژه قرار میدهند امکان دسترسی فراهم باشد. دولت ایران اعلام کرده است که در قبال این اقدام از توزیع مجله نشنالجئوگرافیک که توسط موسسه مطبوعاتی نشرآوران در ایران توزیع میشود جلوگیری خواهد کرد و صدور روادید برای خبرنگاران این نشریه نیز به حالت تعلیق درخواهد آمد.
اینک ایرانیان سراسر جهان در اعتراض به تحریف نام تاریخی خلیج فارس با امضای تومارهایی با تغییر نام خلیج فارس به شدت مخالفت کردهاند. هنگامی که سر چارلز بلگریو دیپلمات بریتانیایی در خلیج فارس نام خلیج عربی را جعل کرد دولتهای حاشیهای این خلیج تبلیغات سیاسی، مکاتبات دیپلماتیک و محور برنامههای آموزشیشان را بر نام خلیج عربی متمرکز کردند. برخی از این دولتها با پرداخت مبالغ هنگفت به چاپ نقشههایی که خلیج فارس را خلیج عربی نشان میداد مبادرت کردند. به نظر میرسد دولت ایران در این زمینه پتانسیل بسیار بیشتری دارد تا جلوی یکی از تحریفهای تاریخی را بگیرد. اعراب منطقه خلیج فارس همواره در پی ایرانیزدایی از منطقه بودهاند و اینک در شرایطی که تهران سرگرم موضوعاتی چون پرونده هستهای است فرصت را برای تحریف تاریخی مناسب دیدهاند.
منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی